هنر جدید کوبا
گرداوری و ترجمه : کارن رشاد
جراردو ماسوکرا از منتقدان معتبر کوبایی , که قرابت بسیاری نیز با هنر معاصر کشورش دارد , نسل سوم فضای فکری هنر مندان اواخر قرن بیستم کوبا را به درستی , ” پسا آرمان گرایانه ” نام می دهد.تفسیری که شاید بتوان گفت همه این منطقه را نیز در بر می گیرد.این حس کلی عدم اطمینان و ارامش به علت نابسامانی های اقتصادی , تغییر روش های استعماری در منطقه , دگرگونی های حاصل از مدنی شدن, تکنولوژی جدید , نزدیک تر شدن امکانات ارتباطی با فرهنگ های دیگر , توریسم و …بروز و شدت بیشتر ی پیدا کرد . . هر چند که این تاثیرات در پایه های فرهنگ حوزه کارائیب و ارتباط آن ها با دیگر مناطق جهان دگرگونی هایی ایجاد کرد , اما هرگز با آن تاثیر شگرفی که بر هنر معاصر این مناطق داشت برابری نکرد. فرهنگ جدید به جای آن خوش باوری های آرمانی گذشته به آگاهی سیاسی جدیدی رسید که در آن تمرکز خاص به فرهنگ و باز گشت به کشف هویت بر جسته شده بود.استوارت هال , تارخ شناس و نظریه پرداز فرهنگی معاصر,با توجه به پیش زمینه های خود از فرهنگ حوزه کارائیب چنین می نویسد:”آنچه زمانی پرت وپلا و نامنسجم می پنداشتم ,به شکلی تناقض آمیز , تبدیل به تجربه ی بازنمایانه مدرن شده است “.
آنچه امروزه هنر جدید کوبا خوانده می شود , از اوایل دهه هشتاد قرن بیستم میلادی , با برپایی نمایشگاه هایی چون ” دفتر اول “*در 1981در مرکز بین المللی هنر در هاوانا , رشد و گسترش یافته است .نمایشگاه دفتر اول آثاری از خوزه بدیا , خوان فرانسیسکو السه , خوزه مانوئل فوئس ,اسراعیل لیون, گوستاو پرس مانزن, ریکاردو رودریگوئز بری ,لئونارد سوتو و… را به معرض دید عموم گذاشت .اغلب این هنر مندان از دانش آموختگان “آی . اس . ای ” بودند اما انچه در باره این نمایشگاه جالب توجه می نمود تنوع فضا های بصری به نمایش گذاشته شده بود.این نمایشگاه را می توان به عنوان نمادی از تاثیر عمیق دانشگاه در حرکت نوی هنر کوبا دانست. اگر چه آثار نمایشگاه دفتر اول آثاری نخستین از نمونه های این هنر در کوبا بودند اما همین حرکت تاثیری شدید بر شکل گرفتن شالوده جنبش هنر نو در دهه هشتاد و نود کوبا داشت. برای مثال “فلاویو گارسیاندیا در ان دوره تازه به سمت مفهوم گرایی و اعلام حضور در عرصه هنر جدید کوبا قدم می گذاشت. “السو“و ” بدیا ” نیز بی گمان بیشتر تحت تاثیر افکار و بینش شخصی , اساطیری , معنوی و سیاسی خود بودند.
آینکه مدرسه هنر “آی اس ای ” نقش بیشتری در گسترش هنر نو در کوبا داشته است یا بینال هاوانا جای بحث دارد. بینال در 1984 به عنوان نمایشگاهی از هنر آمریکای لاتین پایه گذاری شد اما در 1986به نمایشگاه “هنر جهان سوم ” گسترش یافت .بینال در کنار بسیاری از دلایل دیگر , مثل کمبود لوازم متداول هنری, باعث گسترش بیشتر هنر هایی از قبیل چیدمان و هنر اجرا -پرفورمانس – شدند. علاوه بر این بینال هاوانا درای جلساتی برای گردهم آیی هنر مندان و منتقدان هم فکر از سراسر جهان بود.در اواخر دهه هشتاد همین بینال تبدیل به یکی از مهمترین اتفاقات در تقویم های هنری جهان شد که هنر جدید کوبا را بر پایه هایی مستقل تر از قبل(نسبت به هنر جدید غربی) به نمایش در می اورد
هنر جدید کوبا بیشتر در دوران آزاد سازی و پیروزی نهایی این کشور آغاز شد در این دوره اولین باری بود که هنرمند به وضوح افکار سیاسی و اعتقادی اش را در هنرش به نمایش گذاشت.چنین نمونه ای را می توان در اثار لازارو ساودرا , هنر مند کوبایی (متولد هزارو نه صد و شصت و چهار) مشاهده کرد.ساودرا در اواسط دهه هشتاد به نمایش آثار خود پرداخت . در شرایط بعد از انقلاب کوبا ,وی هنرمندی منحصر به فرد بود با آثاری انتقادی و گزارش گر. آثار لازارو ساودرا, در حالی که مملو از احساسات بشردوستانه و انسانی بودند از طنزی گزنده و سیاسی سود می جستند .اثر اهدایی لازارو به بینال هاوانا “محراب”ی بود برای هنر و جهان بینی , که در بالای آن عبارت سیاسی وکلیشه ای ” اتحاد همه هنر مندان از هر کیش و آیینی” نوشته شده بود.در پایین این محراب وسیله ای برای سنجش میزان انحرافات ایدئولوژیک تعبیه شده بود.
در اوایل دهه هشتاد , هنر مند دیگری به نام ” لیوناردو سوتو ” در کولاژ ها و اثارش از عکس های رسمی چه گوارا و فیدل کاسترو استفاده کرد , کاری که تا اواخر دهه هشتاد به همه جای جهان سرایت کرد.همزمان با آثار طنز آلود و سیاسی ساودرا و سوتو , هنر مندان معترض تری هم وجود داشتند. برای مثال توماس اسون,متولد هزارو نه صد و شصت و سه , چهره تلفیق شده کاسترو و چه گوارار را با فضای بصری گروتسک و بیمار گونه ای به نمایش گذاشت. وی در اثر معروف خود به نام ” بزرگداشت من نسبت به “چه” در هزارو نه صد و هشتاد و هفت , چه گوارا را در پس زمینه ,با صورتی شبیه به مردی سیاه پوست تصویر کرده است و در جلو ی تصویر دو بدن انسان گون در هم تنیده نیمی از صورت این رهبر انقلابی امریکای لاتین را گرفته اند. اما هیچ یک از این کار ها از دید مقامات کوبایی پنهان نبود و انان عکس العمل های متفاوتی از قبیل اخطارو ممنوعیت را در مقابل چنین هنر مندانی به کار می بستند.یکی از مهمترین و جنجالی ترین اتفاقات از این دست, بسته شدن نمایشگاه انفرادی اسون در گالری بزرگ هاوانا در سال هشتاد و هشت بود .مهاین همان نمایشگاهی بود که اثر ” بزرگ داشت من نسبت به چه ” در ان به نمایش در آمد.در این زمینه وزیر فرهنگ وقت کشور کوبا , ارماندو هارت , اعلام کردکه هر گونه بی احترامی به چهره ها و نماد های ملی توسط هنر مندان کوبایی , ممنوع خواهد بود
هنر جدید کوبا یکی از پر بار ترین مکاتب هنری قرن اخیر در حوزه کارائیب است که توانسه صدایش را به دیگر هنر دوستان جهان برساند و شاید در همین راه صدای بسیاری از کشور های این حوزه به درستی شنیده نشده باشدبرای مثال پیشرفت هایی که در هنر جمهوری دومینک رخ می دهد. هنر مندانی چون تونی کاپلان , بلقیس رامیرز ,و مارکوس لورا رید . جمهوری دومینیکن در سال هزار و نه صد و نود و دو میلادی توانست بینال نقاشی حوزه کارائیب و آمریکای مرکزی سانتو دومینگو را تاسیس کند. بینالی که به نظر می رسد از ارتباطات نزدیک تری با هنر مندان منطقه ای بهره می برد.
منابع:
کتاب
هنر حوزه کاراییب | انتشارات تیمز اند هودسن نویسنده : ویرلی پوپای 1998
فرهنگ نامه هنر قرن بیستم | انتشارات پزوهش هنر آکسفورد1996
